[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Hindusi nazwali j¹ Ariami („szlachetni").Ariowie przynieœli ze sob¹ Wedy w ustnym przekazie oko³o 1500 roku prz.Chr.Inna fala tej indoeuropejskiej migracji ruszy³a w kierunku zachodnim, doEuropy.Czêœæ okr¹¿y³a Morze Czarne i przyby³a do Europy przez stepy Rosji.Jednak g³Ã³wn¹ tras¹, jak¹ ten lud wraz ze sw¹ tradycj¹ i religi¹ dotar³ doGrecji, by³a trasa najkrótsza: przez Azjê Mniejsz¹.Ale kim byli ci Indoeuropejczycy, którzy wybrali na swoj¹ siedzibê Anatoliê?Wiedza Zachodu rzuca niewiele œwiat³a na ten temat.Jeszcze raz jedynym ³atwodostêpnym - i wiarygodnym - Ÿród³emokaza³ siê Stary Testament.Uczeni znaleŸli w nim kilka wzmianek o Hetytach,ludziach zamieszkuj¹cych góry Anatolii.W odró¿nieniu od wrogoœci przebijaj¹cejze Starego Testamentu wobec Kanaanejczyków i innych s¹siadów, których zwyczajeuwa¿ane by³y za „obrzydliwoœæ", Hetyci postrzegani byli jako przyjaciele isprzymierzeñcy Izraela.Batszeba, której po¿¹da³ król Dawid, by³a ¿on¹ UriaszaHetyty, oficera w armii króla Dawida.Król Salomon, który wykuwa³ alianse,pojmuj¹c za ¿ony córki cudzoziemskich w³adców, poœlubi³ córki faraonaegipskiego, a tak¿e córki hetyckiego króla.Innym razem napastnicza armiasyryjska pierzch³a, us³yszawszy pog³oskê, ¿e „król izraelski wynaj¹³ sobieprzeciwko nam królów hetyckich i królów egipskich".Te napomknienia o Hetytachsugeruj¹, ¿e ich walory militarne by³y wysoko oceniane przez inne ludystaro¿ytnego Bliskiego Wschodu.Wraz z odszyfrowaniem egipskich hieroglifów - a póŸniej mezopotamskichinskrypcji - uczeni natrafili na liczne wzmianki o „kraju Hatti", wielkim ipotê¿nym królestwie w Anatolii.Czy takie mocarstwo mog³o przemin¹æ bezœladu?64 65Uzbrojeni we wskazówki zaczerpniête z egipskich i mezopotamskich tekstów uczeniprzyst¹pili do odgrzebywania staro¿ytnych osad w górzystym rejonie Anatolii.Wysi³ek siê op³aci³: znaleŸli hetyckie miasta , pa³ace, królewskie skarby igrobowce, œwi¹tynie, obiekty kultowe , narzêdzia, broñ, dzie³a sztuki.ZnaleŸlinade wszystko wiele inskrypcj i - tworzonych zarówno pismem piktograficznym,jak i klinowym.Biblijni Hetyci wrócili do ¿ycia.Unikalnym pomnikiem przekazanym nam przez staro¿ytny Bliski Wschód s¹p³askorzeŸby naskalne w pobli¿u dawnej stolicy hetyckiej (miejscowoœæ tanazywana jest obecnie Yazilikaya, co po turecku znaczy: „ryta ska³a").Poprzejœciu przez bramy i sanktuaria staro¿ytny pielgrzym wkracza³ do galerii naotwartym powietrzu, przeœwitu miêdzy pó³kolami ska³, na których przedstawienibyli w procesji wszyscy bogowie Hetytów.Maszeruj¹ca od lewej strony d³uga procesja g³Ã³wnie mêskich bóstw uformowanajest wyraŸnie w dwunastoosobowe „kompanie".Skrajnie po lewej, a wiêc na koñcutego zadziwiaj¹cego pochodu, znajduje siê dwanaœcie bóstw wygl¹daj¹cychidentycznie i nosz¹cych tak¹ sarn¹ broñ (il.25).W sk³ad œrodkowej maszeruj¹cej dwunastki wchodz¹ pewne bóstwa wygl¹daj¹cestarzej, niektóre nosz¹ odmienny typ broni, dwa z nich wyró¿nione s¹ boskimsymbolem (il.26).Trzeci¹ (przedni¹) dwunastkê tworz¹ wyraŸnie najwa¿niejsze mêskie i ¿eñskiebóstwa.Ich bronie i emblematy s¹ bardziej zró¿nicowane - nad czteremaumieszczony jest niebiañski, boski symbol - dwa s¹ skrzydlate.W sk³ad tejgrupy wchodzi te¿ dwóch nie-boskich uczestników - dwa byki podtrzymuj¹ce globoraz król Hetytów maj¹cy myckê na g³owie, a nad ni¹ god³o skrzydlatej tarczy(il.27).Od prawej strony maszeruj¹ dwie grupy ¿eñskich bóstw; skalne rzeŸby s¹ jednakzbyt okaleczone, by ustaliæ ich pe³n¹, pierwotn¹ liczbê.Prawdopodobnie niepope³nimy b³êdu zak³adaj¹c, ¿e one takie tworzy³y „kompanie" dwunastek.Te dwie procesje, od lewej i prawej, spotykaj¹ siê w czêœci centralnej , któranajwyraŸniej przedstawia wielkich bogów, jako ¿e wszyscy ukazani s¹ napodwy¿szeniu - stoj¹ na szczytach gór, na zwierzêtach, ptakach, a nawet naramionach boskiego orszaku (il.28).Uczeni w³o¿yli wiele wysi³ku (np.E.Laroche, Le Pcrrtheon de Yozilik¹va) wanalizê tych wizerunków, hieroglificznych symboli, a takie czêœciowo czytelnychtekstów i wyrytych w skale imion bogów, by okreœliæ nazwy, tytu³y i role bóstwbior¹cych udzia³ w tej procesji _ Bezsporne jest to, ¿e tak¿e hetyckimpanteonem rz¹dzi³a „olimpijska' ,I1.2511.2866 67Il.29Il.30Il.31dwunastka.Pomniejsi bogowie byli podzieleni na grupy dwunastu, a wielcybogowie Ziemi mieli powi¹zania z dwunastoma cia³ami niebieskimi.O tym, ¿e ów panteon ho³dowa³ „œwiêtej liczbie" dwanaœcie, dodatkowo upewnianas jeszcze jeden hetycki zabytek, murowana œwi¹tynia odnaleziona nie opodaldzisiejszego Beit-Zehir.Przedstawiona jest w niej wyraŸnie boska para,otoczona dziesiêcioma innymi bogami - co tworzy w sumie dwunastkê (il.29).Archeologiczne znaleziska wykaza³y ostatecznie, ¿e Hetyci czcili bogów „nieba iziemi", powi¹zanych ze sob¹ i uporz¹dkowanych w genealogicznej hierarchii.Niektórzy bogowie, wa¿niejsi i „dawniejsi", pochodzili Ÿ nieba.Ich symbol -wyra¿aj¹cy w hetyckim piœmie piktograficznym pojêcie „boski" lub „niebiañskibóg" - wygl¹da jak gogle (il.30).Czêsto pojawia siê na okr¹g³ych pieczêciachjako czêœæ obiektu przypominaj¹cego rakietê (il.31).Inni bogowie byli obecni nie tylko na ziemi, lecz równie¿ dzia³ali wœródHetytów jako najwy¿si w³adcy kraju, wyznaczaj¹c ludzi na królów i pouczaj¹c ichw sprawach wojny, traktatów i innych miêdzynarodowych kwestiach.Na czele fizycznie obecnych bogów hetyckich sta³o bóstwo nazywane Teszub, coznaczy³o „uderzaj¹cy wiatrem".By³ to ktoœ, kogo uczeni nazywaj¹ bogiem burzy,zwi¹zanym z wiatrem, grzmotem i b³yskawic¹.Mia³ te¿ przydomek Taru („byk")
[ Pobierz całość w formacie PDF ]