Schopenhauer A. O Podstawie Moralnosci (2)

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Wyprowadzenie z tych dwóch zasadniczych pot�g z�ego po�szczególnych wyst�pków,które z nich wyp�ywaj�, wchodzi ju� w zakres systematycznego wyk�adu etyki.Etyka systematyczna wyprowadzi�aby z egoizmu ob�arstwo i pija�stwo, rozpust�,sobkostwo, sk�pstwo, chciwo��, niesprawiedliwo��, brak serca, dum�, pych� itp.;-z nie�yczliwo�ci za� niech��, zazdro��, z�o�liwo��, rado�� z cudzegonieszcz�cia, szpieguj�c� ciekawo��, oszczerstwo, zuchwalstwo, swawol�,nienawi��, gniew, zdrad�, z�o��, m�ciwo��, okrucie�stwo itp.- Pierwszy z tychdwóch pierwiastków jest bardziej zwierz�cy, drugi - raczej szata�ski.Przewagajednego lub drugiego, albo te� przewaga pop�du mo�ralnego, o którym dalejpowiem, s�u�y� mo�e jako g�ówna wytyczna w moralnej klasyfikacji charakterów.Nie ma cz�owieka, którego charakter nie zawiera�by wszystkich trzech, cho� wnieznacznej domieszce.100Sko�czy�em ów straszny przegl�d pot�g antymoralnych, po�dobny do tego, któregow �Pandemonium" Miltona dokonuje ksi�� ciemno�ci.Plan mój wymaga�, abymnajpierw wzi�� pod rozwag� ciemne strony ludzkiej natury; wskutek tego drogamoja odbiega od �cie�ek, wydeptanych przez innych moralistów, a staje si�podobn� do drogi Dantego, prowadz�cej najpierw do piek�a.Zadaniem naszym jest odnale�� tak� pobudk�, która by�aby w stanie sk�oni�cz�owieka do post�powania wbrew owym pop�dom samolubnym i z�ym, tkwi�cym takg��boko w naturze, lub - gdyby fakty post�powania wbrew tym pop�dom by�y namdane w do��wiadczeniu - odnale�� tak� pobudk�, która by je nam wyt�umaczy�a wsposób prosty a dostateczny; podany wy�ej przegl�d pot�g antymoralnych dajemiar� trudno�ci tego zadania.Jest ono tak dalece trudne, �e aby jerozstrzygn�� dla ludzko�ci w ogóle, musiano wsz�dzie ucieka� si� do pomocymaszynerii nie z tego �wiata.Powo�ywano si� na bogów, którzy nakazywalipost�powanie pewnego rodzaju i sankcjonowali swój nakaz za pomoc� kar i nagród,udzielanych rzekomo na tym �wiecie, lub na innym, do którego mieli�my dostawa�si� po �mierci.Przypu��my, �e wiara w tak� nauk� zakorzeni�a si� powszechnie,co by�oby zupe�nie mo�liwe, gdyby j� wpajano od najwcze�niejszego dzie�ci�stwa;przypu��my dalej - co ju� jest daleko trudniejsze i znajduje daleko mniejpotwierdzenia w do�wiadczeniu - �e wywo�a�a zamierzony skutek; wówczasosi�gni�to by wprawdzie w ten sposób legalno�� post�powania, nawet przechodz�c�granice, do których si�ga prawo i policja - lecz ka�dy czuje, �e nie b�dzie tobynajmniej to, co w�a�ciwie rozumiemy pod moralno�ci� uczu� i zamiarów.Czyny,wywo�ane przez pobudki tego rodzaju mia�yby przecie� najoczywi�ciej �ród�o wegoizmie.Jak�e móg�bym mówi� o swej bezinteresowno�ci, gdyby do jednych czynówmnie poci�ga�a nagroda, a od innych odstrasza�a kara? Kto silnie wierzy wnagrod� na tamtym �wiecie, ten patrzy na ni� jak na weksel, zupe�nie pewny,cho� d�ugoterminowy.Obietnica, któr� szafuj� �ebracy, �e na tamtym �wieciedatek wróci si� stokrotnie, mog�aby niejednego sk�pca sk�oni� do szczodrejja�mu�ny, udzieli�by jej ch�tnie w przekonaniu, �e101czyni korzystny wk�ad pieni�ny, dzi�ki któremu na tamtym �wieciezmartwychwstanie znowu jako bogacz.- By� mo�e, �e wielkie masy ludno�cipoprzestaj� na pobudkach tego rodzaju; tote� religie, które s� metafizyk� ludu,nasuwaj� mu w�a�nie takie pobudki.Trzeba tu jednak zauwa�y�, �e bardzo cz�stomylnie oceniamy pobudki zarówno naszego w�asnego, jak i cudzego post�powania;niejeden cz�owiek przypisuje z ca�� pewno�ci� swoje najszlachetniejsze post�pkipobudkom powy�szej kategorii, gdy tymczasem w rzeczywisto�ci spe�nia je zpobudek daleko czystszych i donio�lejszych, cho� jednocze�nie dalekotrudniejszych do wykazania - i cz�sto czyni co� pod wp�ywem bezpo�redniejmi�o�ci bli�niego, nie umiej�c sam sobie wyt�umaczy� swego post�powaniainaczej, jak tylko rozkazem swego Boga.Tymczasem filozofia, tak w tym razie,jak i we wszystkich innych, szuka dla swego problematu wyja�nienia prawdziwego,ostatecznego, opartego na danych natury ludzkiej, niezale�nego od jakichkolwiekmitycznych komentarzy, religijnych dogmatów i transcedentalnych hipostaz, ichce znale�� to wyja�nienie w faktach do�wiadczenia zewn�trznego lubwewn�trznego.Nasze zadanie jest zadaniem filozoficznym; dlatego te� pominiemymilczeniem wszelkie roz�wi�zania, podawane przez religie; je�li tu o nichwspomnia�em, to tylko w tym celu, aby wykaza� wielk� trudno�� naszegozagadnienia.$75.Kryterium warto�ci moralnej czynówTeraz nale�a�oby najpierw rozstrzygn�� empiryczne pytanie, czy rzeczywi�ciezdarzaj� si� w do�wiadczeniu czyny dobrowolnej spra�wiedliwo�ci orazbezinteresownej mi�o�ci bli�niego, si�gaj�cej niekie�dy szczytów szlachetno�cii wspania�omy�lno�ci.Niestety, zagad�nienie to nie daje si� rozwi�za� w sposóbczysto empiryczny.Do�wiadczenie podaje nam zawsze tylko sam f a k t, co dopobudek, mo�emy si� ich jedynie domy�la�; wobec tego zawsze mo�e pozostawa�w�tpliwo��, czy na dany czyn dobry lub sprawiedliwy nie wp�yn�a jaka� pobudkanatury egoistycznej.Nie u�yj� tutaj niedo�zwolonego wykr�tu i nie odwo�am si�w tej sprawie do sumieniaczytelnika.S�dz� jednak, �e niewielu znalaz�oby si� takich, którzy by w�tpili,lub którzy by we w�asnym do�wiadczeniu nie zaczerpn�li przekonania, �e cz�stoludzie spe�niaj� jaki� czyn sprawiedliwy tylko i jedynie dlatego, �eby si� nieprzyczyni� do czyjej� krzywdy; a nawet, �e s� tacy, którym wrodzona jest zasadaoddawania ka�demu, co mu si� s�usznie nale�y; ludzie tego rodzaju nikogoumy�lnie nie krzywdz�; nie szukaj� w sposób bezwzgl�dny tylko w�asnej korzy�ci,lecz uwzgl�dniaj� przy tym i prawa innych; gdy wchodz�c z kim� w jak�� umow�,czuwaj� nie tylko nad tym, aby ów kto� spe�ni� wszystko, do czego si�zobowi�za�, lecz tak�e i nad tym, aby otrzyma� wszystko, co mu si� nale�y,szczerze bowiem nie �ycz� sobie, aby kto�, kto z nimi ma do czynienia, dozna� ztego powodu jakiej� krzywdy.S� to ludzie istotnie uczciwi, nieliczni a e q u i(sprawiedliwi) mi�dzy niezmierzon� ci�b� i n i q u i (niesprawiedliwych).Jestich niewielu, jednak�e s�.Podobnie� s�dz� i przyzna to ka�dy, �e niejedenpomaga i daje, i dzia�a, i wyrzeka si�, nie �ywi�c w duszy �adnego innegozamiaru, jak tylko ten, �eby wspomóc kogo�, kto si� znajduje w potrzebie.Niechaj kto chce wierzy sobie, �e Arnold von Winkelried kry� jakie� samolubnezamiary w chwili, kiedy z okrzykiem: ��egnajcie, mili zwi�zkowi, pami�tajcie omojej �onie i dziecku!" obj�� tyle dzid nieprzyjacielskich, ile ich móg�uchwyci�; -ja nie czuj� si� zdolny do takiego zapatrywania.- W �13-tym mia�emju� sposobno�� zwróci� uwag� czytelnika na wypadki dobrowolnej sprawiedliwo�ci,którym niepodobna za�przeczy�, nie nara�aj�c si� na zarzut umy�lnegoszykanowania lub uporu [ Pobierz całość w formacie PDF ]

do ÂściÂągnięcia > pdf > download > pobieranie > ebook

Menu

Podobne